Η Μνήμη και η Μάθηση: Πως τα αισθητηριακά συστήματα εισροής/εκροής πληροφοριών του παιδιού σας δημιουργούν μια ενεργή μνήμη μάθησης

Επιμέλεια: Oμάδα m-Learn.gr

     Είναι γνωστό πως ακούμε με τα αυτιά και μυρίζουμε με τη μύτη μας. Ωστόσο, γνωρίζετε ότι υπάρχουν μικροσκοπικά τριχίδια τόσο στο εσωτερικό των αυτιών όσο και της μύτης, τα οποία βοηθούν και τις δύο αισθήσεις να συλλέξουν αισθητηριακές πληροφορίες από το εξωτερικό περιβάλλον; Όλοι έχουν τρίχες μέσα στα αυτιά και τη μύτη τους. Στη βάση αυτών των μικροσκοπικών τριχών, ακριβώς στο σημείο όπου η τρίχα συναντά το δέρμα, βρίσκεται ένα κύτταρο. Αυτό το κύτταρο μοιάζει με ένα μικρό κουμπί που ενεργοποιείται όταν οι τρίχες τεθούν σε κίνηση. Συγκεκριμένα, όταν ένας ήχος φτάσει στο αυτί σου, οι τρίχες στο αυτί σου κινούνται.

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει όταν υπάρχει μια μυρωδιά στον αέρα: οι τρίχες στη μύτη σου κινούνται. Όταν οι τρίχες κινούνται, το «κουμπί» πιέζεται και στέλνει ένα μήνυμα στον εγκέφαλό σου πως υπάρχει ένα νέο ερέθισμα (μυρωδιά, ήχος, τσίμπιμα, γεύση). Αν ο εγκέφαλος αναγνωρίσει το εισερχόμενο ερέθισμα, στη συνέχεια σε ενημερώνει για το τί ήχος ή τί μυρωδιά είναι αυτή. Δεν είναι καταπληκτικό;

Το παραπάνω σχεδιάγραμμα περιγράφει συνοπτικά πώς η μαθησιακή μνήμη και κατ’ επέκταση η μαθησιακή διαδικασία πυροδοτείται τόσο σε ένα παιδί όσο και σε οποιονδήποτε άλλο. Πρόκειται για ένα πολυσύνθετο αισθητηριακό σύστημα εισροής/εκροής πληροφοριών, στο οποίο υπάρχουν πέντε μαθησιακά βήματα που εμπλέκονται στη διαδικασία μεταξύ μνήμης και μάθησης. Η διαδικασία ανάπτυξης της μνήμης της μάθησης βασίζεται στο πώς τα παιδιά λαμβάνουν νέες πληροφορίες από το σχολείο ή από το περιβάλλον τους. Τα πέντε βήματα είναι τα ακόλουθα:

1. λήψη πληροφοριών (…receives information)

2. αποθήκευση πληροφοριών (…stores information)

3. διατήρηση πληροφοριών (…retains information)

4. ανάκτηση πληροφοριών (…retrieves information)

5. χρήση πληροφοριών (…utilizes information)

Τι είναι μνήμη της μάθησης;

Πριν συζητήσουμε λεπτομερώς κάθε βήμα, ας ξεκινήσουμε με ένα παράδειγμα που περιγράφει την κυκλική διεργασία της μνήμης της μαθησιακής. Φανταστείτε το εξής: ο εκπαιδευτικός του παιδιού σας ανακοινώνει στην αίθουσα πως «Αύριο θέλω να φέρετε αντικείμενα που σχετίζονται με το γράμμα Κ» και συνεχίζει εξηγώντας ποια αντικείμενα είναι κατάλληλα για να φέρουν τα παιδιά στο σχολείο και ποια όχι (Βήμα 1^ο: λήψη πληροφορίας). Ελπίζοντας πως προσέχει και παρακολουθεί την εκπαιδευτικό, το παιδί αποφασίζει τα πάρει και να αποθηκεύσει αυτή την πληροφορία μέχρι να γυρίσει στο σπίτι (Βήμα 2^ο: αποθήκευση πληροφορίας). Κατόπιν, το παιδί πρέπει να συγκρατήσει την πληροφορία, χρησιμοποιώντας τις μνημονικές του ικανότητες, μέχρι να χρειαστεί να αποκτήσει πρόσβαση σε αυτήν (Βήμα 3^ο: διατήρηση πληροφορίας). Όταν επιστρέψει σπίτι και δει τη μητέρα του στο τραπέζι, αναφωνεί «Μαμά, πρέπει να πάρω ένα αντικείμενο που ξεκινά από το γράμμα Κ και να το δείξω αύριο στο σχολείο» (Βήμα 4^ο: ανάκτηση πληροφορίας). Το ίδιο απόγευμα, το παιδί τοποθετεί το κουκλάκι του μέσα στην τσάντα (Βήμα 5^ο: χρήση πληροφορίας).

Τα 5 βήματα μνήμη της μάθησης.

Ολόκληρη η παραπάνω διεργασία ξεκινά όταν ο εγκέφαλος αρχίζει να κατακλύζεται από πληροφορίες μέσω των αισθήσεων. Οι αισθήσεις είναι υπεύθυνες για τη μεταφορά μηνυμάτων στον εγκέφαλο, ενώ ο εγκέφαλος ταξινομεί και κωδικοποιεί τα μηνύματα που λαμβάνει από τις αισθήσεις. Παρόλα αυτά, χρειάζεται να δούμε αναλυτικότερα τα πέντε βήματα της μαθησιακής μνήμης ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα αυτή τη θαυμαστή διαδικασία που λαμβάνει χώρα στον εγκέφαλο.

Λήψη πληροφορίας

Ο εγκέφαλος λαμβάνει πληροφορίες όταν οι αισθήσεις στέλνουν μηνύματα στον εγκέφαλο για την παρουσία ενός νέου ερεθίσματος. Η λήψη της πληροφορίας για ένα παιδί, είτε πρόκειται για μια οδηγία από ένα δάσκαλο, είτε για ανάγνωση ενός βιβλίου, είτε για παρακολούθηση μιας ταινία, προϋποθέτει το να προσέχει, να ακούει ή να βλέπει. Γεγονός που είναι άθλος για πολλούς μαθητές. Οι γονείς συχνά παραπονιούνται πως το παιδί τους χάνει τόσα πολλά στην τάξη και στο σπίτι γιατί δεν ακούει ή δεν επεξεργάζεται αυτά που έχουν ειπωθεί. Μπορεί να λάβουν την πληροφορία εξαρχής, μα στη συνέχεια να υπάρξει μια δυσλειτουργία κατά τη διάρκεια αποθήκευσης και ανάκτησης σε δεύτερο χρόνο της ίδιας πληροφορίας. Αυτό είναι σημάδι πως η ακουστική επεξεργασία του παιδιού σας δεν λειτουργεί αναμενόμενα και πιθανώς αιτιολογεί γιατί αφαιρείται και ξεχνά την πληροφορία που λαμβάνει.

Επίσης είναι ένας λόγος για το ότι αντιμετωπίζει δυσκολίες συγκέντρωσης και προσοχής μέσα στην αίθουσα. Το σύστημα εισροής πληροφοριών του παιδιού σας δεν συγκρατεί τις πληροφορίες που λαμβάνει κι επακόλουθα, δεν του επιτρέπει να χρησιμοποιήσει το σύστημα εκροής ώστε να εκφράσει δομημένα τις σκέψεις του στο χαρτί, να θυμηθεί σημαντικές πληροφορίες και γεγονότα για τα διαγωνίσματα και να ακολουθήσει αποτελεσματικά οδηγίες που του δίνονται. Αν το παιδί σας δεν λαμβάνει και επεξεργάζεται ορθά τις πληροφορίες, τότε δεν μπορεί να επιφέρει και τα ανάλογα αποτελέσματα.

Αποθήκευση πληροφορίας

Από την στιγμή που ο εγκέφαλος δέχεται πληροφορίες από το περιβάλλον του παιδιού σας, αυτές οι πληροφορίες πρέπει κάπου να τοποθετηθούν. Καθώς δεν είναι ζωτικής σημασίας να θυμόμαστε όλα όσα βιώνουμε, τα διαφορετικά στάδια της ανθρώπινης μνήμης λειτουργούν σαν φίλτρο. Υπάρχουν τρία μνημονικά στάδια: Αισθητηριακή Μνήμη (Sensory Memory), Βραχύχρονη Μνήμη (Short Term Memory) και Μακρόχρονη Μνήμη (Long Term Memory). Η Αισθητηριακή Μνήμη συγκρατεί πληροφορίες που έρχονται από τις αισθήσεις και διαρκούν από ένα κλάσμα του δευτερολέπτου έως μερικά δευτερόλεπτα, δηλαδή τον χρόνο που απαιτείται για να αξιολογηθεί αν ένα ερέθισμα χρήζει περαιτέρω επεξεργασίας ή όχι.

Η Βραχύχρονη Μνήμη συγκρατεί πέντε έως εννιά πληροφορίες  για περίπου 30 δευτερόλεπτα και συχνά αναφέρεται και ως Εργαζόμενη Μνήμη (Working Memory). Χρησιμοποιούμε την εργαζόμενη μνήμη μας για να θυμόμαστε καθήκοντα που χρειάζεται να διεκπεραιώσουμε ή για να επιλύσουμε προβλήματα ή για να κάνουμε διάλογο. Το τελικό μνημονικό στάδιο είναι η Μακρόχρονη Μνήμη, της οποίας η χωρητικότητα είναι θεωρητικά απεριόριστη και οι πληροφορίες αποθηκεύονται σε γενικές γραμμές μόνιμα. Αν το παιδί σας αποθηκεύει τις πληροφορίες που λαμβάνει κατά τη διάρκεια ενός εκ των τριών προαναφερθέντων σταδίων, ο εγκέφαλος του προετοιμάζεται για να ανακαλέσει τις πληροφορίες αυτές όταν χρειαστεί αργότερα.

Διατήρηση πληροφορίας

Η διατήρηση της πληροφορίας αποτελεί πρόβλημα για πολλούς μαθητές. Δεν είναι λίγοι οι γονείς που περιγράφουν πως εξασκούνται επανειλημμένως με τα παιδιά τους στην ορθογραφία ή σε απλές μαθηματικές παραδοχές και πως ενώ το παιδί δείχνει να τα κατέχει, την επόμενη μέρα να μην θυμάται τίποτα. Για να διατηρήσει την πληροφορία, ο εγκέφαλος του παιδιού σας χρειάζεται πρώτα να κωδικοποιήσει την πληροφορία. Τι σημαίνει όμως, κωδικοποίηση; Η κωδικοποίηση απαιτεί από τον εγκέφαλό σας να συνδέσει την υπάρχουσα γνώση με τις νεοαποκτηθείσες πληροφορίες, ώστε να αποκτήσουν περισσότερο νόημα. Αν η πληροφορία ή το ερέθισμα δεν εισαχθεί ποτέ σε διαδικασία κωδικοποίησης, τότε δεν πρόκειται ποτέ να σταλεί στην μακρόχρονη μνήμη και να διατηρηθεί.

Η ανάκτηση γνώσης είναι επίσης επηρεασμένη  στο παιδί σας  όταν απαιτείται από το ίδιο να διασπάσει την προσοχή του, κάτι που συμβαίνει όταν το παιδί αναγκάζεται να συγκεντρωθεί σε παραπάνω από ένα πράγματα ταυτόχρονα. Η πρόβα μετά δοκιμών (rehearsal) αποτελεί ένα τρόπο για να βοηθήσετε το παιδί σας να θυμάται και να συγκρατεί τη νέα πληροφορία που μαθαίνει. Αντιστοιχίζοντας καινούριες γνώσεις με τραγουδάκια ή αστείες ομοιοκαταληξίες, υποβοηθάτε και η καλύτερη δυνατή αφομοίωση τους.

Ανάκτηση πληροφορίας

Εφόσον όλη η καινούρια πληροφορία κωδικοποιηθεί και αποθηκευτεί στον εγκέφαλο του παιδιού σας, οφείλει κάποια στιγμή να ανακτηθεί ώστε να χρησιμοποιηθεί. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους ένα παιδί μπορεί να ανακτήσει τις πληροφορίες που έχει μάθει στην αίθουσα. Αν οι πληροφορίες έχουν αποθηκευτεί και διατηρηθεί, το παιδί σας μπορεί να χρησιμοποιήσει έναν από τους ακόλουθους τρόπους ώστε να ανακτήσει μετέπειτα την ανάλογη πληροφορία για ένα τεστ ή για να ακολουθήσει κάποιες οδηγίες:

• Ανάκληση (Recalling) της πληροφορίας καλείται η διαδικασία της άμεσης πρόσβασης στην πληροφορία χωρίς κάποιο στοιχείο.

• Αναθύμηση (Recollection) είναι η μνημονική ανακατασκευή ενός γεγονότος ή μιας οδηγίας μέσα από στοιχεία. Το παιδί σας μπορεί να θυμάται σημεία ή/και κομμάτια από σημαντικές πληροφορίες, αλλά αδυνατεί να θυμηθεί ολόκληρη την πληροφορία που έλαβε. Η αδυναμία αυτή αναγκάζει το παιδί να χρησιμοποιήσει την ικανότητα αναθύμησής του, μέσω της οποίας ανακατασκευάζει τις γνώσεις του από τα επιμέρους κι εναπομείναντα στοιχεία ώστε να καταφέρει να ανταποκριθεί στις ερωτήσεις ενός διαγωνίσματος.

• Αναγνώριση (Recognition) είναι η εξακρίβωση πληροφοριών εφόσον έχουν ειδωθεί στο παρελθόν. Βλέπεις τη σωστή απάντηση στη λίστα των απαντήσεων σε ένα τεστ πολλαπλής επιλογής και την αναγνωρίζεις ως πληροφορία που έχεις ξαναδεί παλιότερα.

• Επανεκμάθηση (Relearning) είναι η εκ νέου εκμάθηση της ήδη αποθηκευμένης πληροφορίας. Κατά αυτόν τον τρόπο, θυμάσαι πιο εύκολα μελλοντικά την πληροφορία και ενδυναμώνεις τη διαδικασία της ανάκτησης.

Χρήση πληροφορίας

Αυτό είναι το βήμα όπου όλοι χρειάζεται να φτάσουμε όταν μας παρουσιάζονται νέες πληροφορίες. Αφού έχουμε λάβει, αποθηκεύσει, διατηρήσει κι ανακτήσει τη νέα πληροφορία, τώρα πρέπει να την εφαρμόσουμε στην καθημερινότητά μας. Αν το παιδί σας διαθέτει όλες τις ικανότητες να βοηθήσει τον εγκέφαλό του τόσο να θυμηθεί την ανακοίνωση της δασκάλας στην τάξη  όσο και να την ανακτήσει λέγοντάς σας για το αντικείμενο που πρέπει να πάει στο σχολείο, τα τέσσερα πρώτα βήματα της μαθησιακής διαδικασίας στέφθηκαν από απόλυτη επιτυχία. Τι θα συμβεί όμως αν το παιδί δεν εφαρμόσει όσα γνωρίζει; Τι θα γίνει αν δεν βρει ένα αντικείμενο που ξεκινά από το γράμμα Κ; Τι πρόκειται να συμβεί αν δεν βάλει το κουκλάκι του στην τσάντα για το πάει στο σχολείο;

Η πληροφορία και η ανάκτησή της μπορεί να είναι παρούσες, αλλά η εφαρμογή της γνώσης είναι το τελευταίο σημαντικό βήμα που πρέπει να γίνει. Και είναι αναγκαίο το παιδί να χρησιμοποιήσει την πληροφορία που έχει λάβει σωστά βάσει του σήματος που έχει λάβει κι αποθηκεύσει. Όσο σημαντικό είναι να σιγουρευόμαστε πως ο εγκέφαλος των παιδιών μας είναι ικανός να επεξεργάζεται τις πληροφορίες, άλλο τόσο είναι και να τα βοηθάμε να χρησιμοποιούν τη νεοαποκτηθείσα γνώση τους στη καθημερινή ζωή.

Θυμηθείτε: δεν μπορούμε να μάθουμε χωρίς τις αισθήσεις μας. Κάθε μία από αυτές είναι σημαντική για τις μαθησιακές εμπειρίες του παιδιού. Παρόλα αυτά, οι δύο αισθήσεις που κυριαρχούν στη μαθησιακή διαδικασία των σχολικών περιβαλλόντων είναι αυτές της όρασης και της ακοής. Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί παρουσιάζουν την προς εκμάθηση ύλη με τρόπους που στοχεύουν κυρίως το οπτικό κι ακουστικό κανάλι του παιδιού σου. Ακόμα κι αν αυτή η μέθοδος είναι η συνηθέστερη μέθοδος διδασκαλίας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι κάθε παιδί μαθαίνει διαφορετικά. Κι αν υπάρχει ένα κενό στο τρόπο μάθησης του παιδιού, τότε η διδασκαλία μέσω οπτικών ή ακουστικών μέσων μπορεί να μην είναι η κατάλληλη για αυτόν τον/την μαθητή/-τρια. Αυτός είναι ο λόγος που οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να προσαρμόσουν το πρόγραμμά τους στις εκπαιδευτικές ανάγκες του παιδιού σου.

Όσο γνωρίζεσαι καλύτερα με το μαθησιακό προφίλ του παιδιού σου, τόσο καλύτερα θα κατανοείς τους τρόπους με τους οποίους θα το βοηθάς να διατηρεί γνώσεις για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Όταν τελικά μάθει πως να φτάνει στο τελευταίο βήμα της μαθησιακής μνήμης, αυτό της χρήσης της γνώσης που κατακτά, το παιδί σου θα αποδώσει και θα εφαρμόσει τη γνώση σε ακόμα ανώτερα επίπεδα. Κάτι που για να επιτευχθεί, απαιτεί μια πιο σφαιρική προσέγγιση όπου όλες οι αισθήσεις είναι παρούσες, όχι μόνο μία ή δύο. Όσο περισσότερα νευρολογικά μονοπάτια δημιουργούμε στον παιδικό εγκέφαλο χρησιμοποιώντας αυτές τις τεχνικές, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει το παιδί να επιτύχει στο σχολείο και στην αγορά εργασίας. Η γνώση τους πρέπει να συνδέεται και να οικοδομείται με την πρότερη γνώση, δημιουργώντας έτσι καλύτερες συνθήκες ανάκτησης και χρήσης των γνώσεων που κατακτούν.

Πηγή: Integrated Learning Strategies

https://ilslearningcorner.com/2016-03-learning-memory-how-your-childs-input-output-systems-create-a-learning-memory-process/?fbclid=IwAR1qc5xQ4BiJGAm4WtS4iSnYLZ07mv8hVGSzTM3n2IRUbDveRKem4SNhrgc

 Τίτλος πρωτότυπου κειμένου:  “Learning Memory: How Your Child’s Input/Output Systems Create a Learning Memory Process”